Da li smo svjesni koliko malo je potrebno da dijete postane gojazno kao i koje su sve posljedice ove epidemije?! Vjerujem da nismo jer u suprotnom ne bi se unazad tri decenije broj gojazne djece udvostručio a broj gojaznih adolescenata čak učetvorostručio.
Kao glavni krivci navode se nedovoljna fizička aktivnost, nutritivno siromašna i kalorijama bogata ishrana. Takođe uvijek trebamo imati na umu da u osnovi gojaznosti postoji taj kalorijski disbalans između unosa i potrošnje kalorija. Najvećim dijelom gojaznost kod djece povezana je sa nepravilnom ishranom dok se samo 5 % slučajeva povezuje sa genetskim poremećajima, endokrinim oboljenjima, lezijama centralnog nervnog sistema.
Takođe interesantno je spomenuti da nema razlike u pogledu gojaznosti između dječaka i djevojčica dok je nakon puberteta gojaznost češća kod ženske populacije manje više zbog njihove sklonosti prema emotivnom prejedanju.
Kao glavne faktore rizika za razvoj dječije gojaznosti razlikujemo demografske, navike u vezi sa fizičkom aktivnošću kao i navike u ishrani. U demografske faktore ubrajamo gojaznost roditelja, prehrambene navike roditelja, veliku tjelesnu masu na rođenju, brz rast u djetinjstvu i nizak stepen obrazovanja roditelja.
U prilogu prethodno pomenutog je i činjenica da gojazna djeca češće izrastaju u odrasle gojazne osobe te se smatra da je oko 30% odraslih gojaznih bilo gojazno i u djetinjstvu. U najvećem riziku su ona djeca čiji su roditelji gojazni i kod kojih se gojaznost javila između treće i desete godine. Na pojavu dječije gojaznosti utiče i velika porođajna mesa koja se nerijetko povezuje sa gestacijskim dijabetesom koji u prosjeku pogađa svaku sedmu trudnicu. Lako se može zaključiti da programiranje dječijeg zdravlja počinje još u toku trudnoće.
Kad je riječ o fizičkoj aktivnosti kao faktoru rizika dokazano je da sjedenje pred televizorom i računarom duže od dva sata dnevno kao i nedovoljno spavanje vode ka razvoju dječije gojaznosti. Kao navike u ishrani koje takođe vode ka razvoju dječije gojaznosti ubrajamo: ishranu adaptiranim mlijekom, rano uvođenje čvrste hrane, nizak unos vlakana (voća, povrća, integralnih žitarica), izuzetno visoka potrošnja zaslađenih napitaka-sokova, česti obroci van kuće, često grickanje, previsok unos kalorija itd.
Gojaznost negativno utiče kako na psihološke tako i na zdravstvene aspekte života jednog djeteta. Nije rijetkost da su gojazna djeca nesigurna, depresivna, izložena stigmatizaciji okoline i češće odsustvuju iz škole. Takođe gojaznost dovodi do kardiovaskularnih problema (povišen krvni pritisak, povišen holesterol), do predijabetesa, dijabetesa, preuranjenog puberteta, problema sa disanjem (apneja-prekidi disanja u snu), problema sa zglobovima i kostima.
U prevenciji gojaznosti roditelji imaju centralnu ulogu jer djeca u tom ranom periodu stiču prehrambene navike, razvijaju želju za određenom hranom, a roditelji i okolina imaju ključnu ulogu u kreiranju njihovih navika. Kao glavne mjere u prevenciji gojaznosti ubrajamo: promociju dojenja (isključivo dojenje prvih 6 mjeseci), pravilnu ishranu od najranijeg uzrasta, redovnu fizičku aktivnost (minimalno sat vremena dnevno), smanjen unos prostih šećera-saharoze sa 10 % na 5 % ukupnog dnevnog energetskog unosa najviše zbog visoke potrošnje zaslađenih napitaka. Američka akademija za pedijatriju ograničila je unos voćnih sokova na 100 do 150 ml po danu.
Napomena za naše drage roditelje kad su u pitanju kupovni voćni sokići je ta da unosom samo jednog pakovanja (200 ml) unesu skoro 25 g šećera što predstavlja i njegov preporučeni dnevni unos. Slična je situacija i sa aromatiziranim vodama kao i sa gaziranim sokovima koji pored šećara sadrže i fosfate koji uklanjaju kalcijum iz kostiju čineći ih poroznim. Previsok unos šećera a naročito putem zaslađenih napitaka dovodi do karijesa, potpunog uništenja zuba što može dovesti do problema sa govorom a nerijetko i do razvoja gastritisa u najranijem uzrastu. Takođe šećer potiče upalne procese, narušava zdravlje crijevne flore i tako smanjuje imunitet kod djece koji se najintenzivnije razvija tokom prve tri godine života.
Osnovne smjernice u ishrani djece predškolskog i školskog uzrasta: 5 obroka dnevno; 5-6 dnevnih porcija složenih ugljenih hidrata, 2-3 porcije povrća, 2 porcije voća, 2-3 porcije proteinskih namirnica; priprema obroka kod kuće; ograničen unos slatkiša, grickalica kao i ostale visoko prerađene hrane bogate konzervansima i pojačivačima ukusa što bih ja rekla sve proizvode sa preko pet sastojaka izbjegavajte. Treba jesti hranu u njenom izvornom obliku a ne prehrambene prerađevine. Voda treba biti glavni izvor tečnosti kod djece dok sokove treba cijediti i u razumnoj mjeri konzumirati. Uvijek imajmo na umu da se pravilna ishrana temelji na raznovrsnosti, uravnoteženosti i umjerenosti.
U prevenciji gojaznosti treba biti uključena porodica i cijela društvena zajednica. Što više trebamo raditi na promociji zdravog životnog stila (pravilne ishrane i redovne fizičke aktivnosti), na organizovanju školskih kuhinja i uvođenju kontrolisanih jelovnika. Nikada ne zaboravimo čuvenu da je prevencija najbolji lijek jer priznaćete svi je znaju ali samo i malobrojni primjenjuju.
Autor: Mr. ph. Dragana Lošić
spec. nutricionizma, vaš savjetnik za ishranu ZU Apoteka „Anapharm“
Ukoliko želite individualni plan ishrane, kontakt telefon: +387 (65) 900 002
