Kašalj se liječi uklanjanjem uzroka, odnosno liječenjem infekcije ili izbjegavanjem.
Najčešći uzrok kašlja su virusne upale disajnih puteva, iako se često javlja i u okruženju u kom su prisutni nadražajni faktori.
Kašalj (lat. tussis) predstavlja prirodni refleks koji pomaže da se iz disajnih puteva izbaci sekret, razni nadražaji, strane čestice i mikroorganizmi. Prirodni refleks koji se ispoljava pri kašlju se dešava mimo naše volje. Kašalj se javlja u tri faze: udisanja, izdisanja i automatskog otpuštanja vazduha. Može se javiti sa ili bez sekreta iz pluća i obično je popraćen prepoznatljivim zvukom. Adekvatno liječenje zavisi od uzroka, ali uvijek treba imati na umu mjere za sprečavanja širenja zaraznih bolesti.
Kašalj je jedan od najčešćih simptoma zbog kojih se pacijenti javljaju na pregled kod ljekara u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, kao i kod pulmologa, vjerovatno zbog toga što kašalj može snažno i negativno da utiče na kvalitet našeg života. Kašalj je drugi razlog po učestalosti zbog kojeg se poosjećuje ljekar u Americi. Tamo je izračunato da je godišnja cijena liječenja kašlja preko jedne milijarde dolara.
Po definiciji, kašalj predstavlja značajan odbrambeni refleksni mehanizam kojim se eksplozivnom ekspiracijom odstranjuju sekreti i strana tijela iz traheobronhijalnog stabla.
Kašalj kao simptom bolesti dišnih puteva
| Kašalj je, zapravo, važan faktor u odbrani tijela od bolesti. On izbacuje sluz, mikrobe i strane čestice iz disajnih puteva, štiteći tako pluća od infekcije i upale. |
Jedan od najčešćih simptoma bolesti disajnih puteva je kašalj, ali treba imati na umu da, u rijetkim slučajevima, uzrok kašlja mogu biti i neke druge bolesti. Preciznije rečeno, kašalj je najčešće pokazatelj bolesti uglavnom akutnog, prolaznog i/ili zaraznog stanja, mada isti može biti praćen i hroničnim nezaraznim alergijskim ili čak malignim bolestima disajnih puteva i probavnog trakta.
Kašalj ne mora uvijek biti znak bolesti, već on može predstavljati znak upozorenja da se nalazimo u okruženju u kom su više ili manje prisutni faktori nadražaja, kao što su duvanski dim, izduvni gasovi, zagađivači, razni hemijski nadražujući sadržaji i slično. Ipak, najčešći uzroci kašlja su virusne upale disajnih puteva.
Uzroci i vrste kašlja
Kašalj može biti kratkotrajan, akutan, ali i hroničan. Kašalj može biti svjesni, dobrovoljni čin ili nekontrolisani, neželjeni refleks. U drugom slučaju, iritacijom nerava u grkljanu („govorna kutija“) i disajnim putevima pokreće se cijeli proces. Ove nerve mogu iritirati infekcije, alergije, hladan vazduh, tumori, hemijska sredstva poput dima, mehanički faktori , kao što su čestice prašine ili normalne tjelesne tečnosti, poput nazalne sluzi ili želučane kiseline. Nije čudo što toliko različitih stvari može pokrenuti kašalj.
| Akutni kašalj je najčešće posljedica infekcije gornjih disajnih puteva, uglavnom kod prehlade. |
Drugi najčešći uzroci akutnog kašlja su upala pluća, upale sinusa te alergijske reakcije. Kašalj vrlo rijetko može biti simptom plućne embolije, a kod starijih lica može biti simptom kongestivnog zatajenja srca ili aspiracije. Nadalje, hronični kašalj se najčešće javlja kod pušača kao posljedica hroničnog bronhitisa, a nekad može biti i jedini simptom raka pluća. Danas rjeđe, ali svakako i dalje vrijedan pažnje, uzrok može biti i zarazno oboljenje poput tuberkuloze.
Osnovna podjela kašlja je prema stvaranju sluzi, jer se i liječenje prema tome bitno razlikuje. Tako razlikujemo produktivni kašalj (vlažni, odnosno mokri kašalj) i neproduktivni (odnosno suvi nadražajni kašalj) kod kojeg ne dolazi do stvaranja sluzi. Kod produktivnog kašlja dolazi do prekomjernog nastajanja sekreta koja se taloži na disajnim putevima. Nakupljena sluz otežava disanje, pa je organizam nastoji izbaciti prirodnim mehanizmom iskašljavanja.
Hronični kašalj je čest, toliko čest da se smatra jednim od najčešćih razloga odlaska ljekaru. Pored zabrinutosti zbog uzroka kašlja, pacijenti osećaju frustraciju i anksioznost, posebno ako se dijagnoza i liječenje razvlače nedjeljama i mjesecima, što je često slučaj. Kašalj prekida san, stvara umor i smanjuje koncentraciju i radni učinak. U ovo doba zastrašujuće novih virusa mogu patiti socijalne interakcije. A kašalj takođe može imati važne fizičke posljedice, u rasponu od urinarne inkontinencije do nesvestica i povrede rebara. Od medicinskih testova, izgubljene produktivnosti na poslu, lijekova koji ne pomažu i tretmana koji se koriste protiv kašlja, kašalj može postati vrlo skup.
Pušenje je vodeći uzrok ovog tipa kašlja. Prije ili kasnije, većina pušača razvija hronični “pušački kašalj”. Hemijska iritacija je odgovorna, ali iste te štetne hemikalije koje uzrokuju kašalj, jednostavno, pušača mogu dovesti do daleko ozbiljnijih stanja, poput bronhitisa, emfizema, upale pluća i raka pluća. Hronični kašalj uvijek izaziva zabrinutost kod pušača.
Dugotrajni kašalj je, takođe, briga za nepušače. Srećom, benigni problemi su odgovorni u najvećem broju slučajeva hroničnog kašlja kod nepušača. Benigni ili ne, uporni kašalj može izazvati zabrinutost, neprijatnost, iscrpljenost i još mnogo toga. Zbog toga je hronični kašalj potrebno dijagnostikovati i liječiti prije nego što se predugo ispoljava.
Desetine razloga mogu uzrokovati dugotrajni kašalj ali najveći udio uzrokuje samo pet: curenje nosa, astma, gastroezofagealna refluksna bolest (GERB), hronični bronhitis i liječenje ACE inhibitorima, koji se koriste za smanjenje povišenog krvniog pritiska.
ACE inhibitori (kaptopril, cilazapril, fosinopril) i beta-blokatori, koji se još koriste u terapiji srčanih aritmija, migrena i glaukoma. Fosinopril ima najmanju incidencu kašlja (oko 2,2%) kao neželjeni efekat u odnosu na druge ACE inhibitore (oko 7%). Mnogi ljudi imaju nekoliko ovih situacija, ali kod nepušača, prva tri, pojedinačno ili u kombinaciji, predstavljaju gotovo sve oblike hroničnog kašlja.
Jedan od najčešćih uzroka kašlja je curenje nosa koje se još naziva i sindrom kašlja gornjih disajnih puteva. Ljudski nos je više od organa mirisa, on je kapija donjih disajnih puteva i kao takav, ima zadatak da omogući protok vazduha do pluća, da grije hladan vazduh, dodaje vlagu suvom vazduhu i uklanja čestice prljavštine iz vazduha koji se udiše. Nosne membrane ispunjavaju sva tri zadatka stvaranjem sluzi koja je topla, vlažna i lepljiva.
Iako je nos čuvar mnogo važnijeg organa-pluća, on je podložan i vlastitim problemima. Virusi, alergije, sinusitis, čestice prašine i hemikalije koje se prenose iz vazduha mogu nadražiti nosnu membranu. U tom slučaju membrana reagiraje na problem stvarajući više sluzi, a za razliku od normalne sluzi, ova je rijetka, vodenasta i curi .
Sva ta sluz mora negde otići. Kad curi iz nosa, to je smetnja. Ali kada kaplje niz grlo, iritira nerve nazofarinksa, izazivajući kašalj. U nekim je slučajevima za to kriv sam nos (rinitis), dok u drugima produžena kapa postnazalnog kapka koja zastaje nakon virusne infekcije gornjih disajnih puteva, a neki ovu vrstu kašlja nazivaju postinfektivnim kašljem.
U tipičnim slučajevima, pacijenti sa curenjem nosa kašlju više noću i često imaju osjećaj golicanja na zadnjem dijelu grla. Ali mogu kašljati I tokom dana, a grlo može biti nadraženo uz grlobolju ili da bude potpuno u redu.
Liječenje kašlja
Kašalj je važan odbrambeni refleks gornjih disajnih puteva, a takođe i veoma čest simptom respiratornih oboljenja.
Često postoji potreba da se kontroliše kašalj sam po sebi, bez obzira na uzrok koji je do njega doveo. Kašalj je kratkotrajan i prolazan nakon virusnih infekcija gornjih disajnih puteva, dok je perzistentan kašalj udružen sa velikim brojem oboljenja i stanja, kao što su bronhijalna astma, rino-sinuzitis i gastroezofagealna refluksna bolest – GERB.
Njihovim liječenjem može se značajno smanjiti pridruženi kašalj. Procjena dužine trajanja kašlja predstavlja prvi korak pri sužavanju liste mogućih uzroka.
Najveći broj autora prema dužini trajanja dijeli kašalj na akutni, koji traje manje od tri nedjelje, subakutni, traje od tri do osam nedelja, kao i hronični, koji traje više od osam nedelja. Pošto su sva tri tipa kašlja akutni na svom početku, spektar vjerovatnih uzroka kašlja određuje trajanje kašlja do trenutka pregleda.
Kašalj je prirodni refleks usljed nadražaja gornjih ili donjih disajnih puteva, prvenstveno usmjeren na oslobađanje od suvišnog sekreta ili stranih čestica.
Produktivan kašalj dovodi do iskašljavanja, uglavnom se ne suzbija već se djelovanje usmjerava na olakšavanje izbacivanja sekreta, omekšavajući i razrjeđujući bronhalnu i trahealnu sluz. Iako se refleksom kašlja disajni putevi oslobađaju, ponekad je sluz toliko tvrdokorna da se ne može izbaciti, pa se koriste ekspektoransi. Tu spadaju lijekovi sekretolitici, mukolitici i sekretomotorici, a osnovna im je karakteristika da podstiču iskašljavanje bilo razrjeđivanjem, bilo mobilizacijom sluzi. Osim medicinskih pripravaka pod nazivom acetilcistein ili bromheksin, pokazalo se da mnogi prirodni pripravci imaju isti učinak na omekšavanje sluzi pa su se u širokoj primjeni apotekarskoj ponudi mogu naći (ekstrakti bršljana, bokvice sladića, jaglaca, eukaliptusa, metvice i slično).
Djelotvorno oružje protiv suvog nadražajnog kašlja su lijekovi iz kategorije antitusici.
Njihovo djelovanje se zasniva na blokiranju samog refleksa kašljanja u produženoj moždini. Ovi lijekovi se mogu podijeliti prema opioidnom djelovanju. Kodein je tzv. centralni antitusik s opioidnim djelovanjem, čije je antitusičko djelovanje praćeno sedativnim učinkom zbog čega ga trebate primjenjivati uveče. Ima brojne nuspojave kao što su mučnina, vrtoglavica, opstipacija, navikavanje, pa se njegova primjena uglavnom praktikuje za slučajeve upornijeg, dugotrajnijeg i ozbiljnijeg suvog kašlja kada se sa ostalim pripravcima ne postže očekivano olakšanje. Preporučuje se u slučajevima kada je kašalj u noći posebno uporan čime otežava nesmetan san i noćni odmor.
Kašalj se liječi uklanjanjem uzroka, odnosno liječenjem infekcije ili izbjegavanjem.
| Neki savjeti koji vam mogu pomoći u borbi protiv kašlja:
– Pijte mnogo tekućine – Češće provjetravajte prostorije u kojima boravite – Povećajte vlažnost vazduha u prostoriji u kojoj boravite – Povećajte visinu uzglavlja pri spavanju – Ojačajte imunitet |
Treba naglasiti da lijekovi za kašalj samo smiruju kašalj kao simptom, ali ne djeluju na uzroke koji su do njega doveli. Simptomatsko liječenje se preduzima da bi se podstakao produktivni kašalj I na taj način olakšalo iskašljavanje, a neproduktivni suvi kašalj otklonio, odnosno ublažio. Za rješavanje kašlja, jednako je važna dobra hidratacija bolesnika i ovlaživanje vazduha u prostoriji u kojoj se boravi kao i lokalna primjena kapi za dekongestiju nosne sluznice, uz upotrebu lijekova. Iako nemaju nikakav učinak, kod dugotrajnog kašlja često se koriste antibiotici.
Piše: Ostoja Barašin
